“Demokrasiyi kısıtlamanın en etkili yolu,
karar verme mekanizmasını kamusal alandan hesap vermeyen kurumlara
yönlendirmektir: krallar ve prensler, rahip kastları, askeri cuntalar, parti
diktatörlükleri ya da modern şirketler.” Noam Chomsky [1]
Bugünlerde
demokrasi ve kapitalizm sıklıkla neredeyse eşanlamlıymış gibi kullanılıyor. Bu
birbirinin yerine geçme hali yalnızca siyasi lügate değil aynı zamanda sosyal
imgesellere de nüfuz etmiş durumda. Mevcut sistem tarafından baskı gören veya
sömürülen çoğunluk bu iki kavramı suçlama eğilimi gösteriyor.
Solun
önemli bir kısmı da demokrasiyi hatalı olarak hakların ve özgürlüklerin
güvencesine adanmış bir süreç gibi basit bir şekilde yorumladığı için bu
terminolojik eşitlemeye ortak oluyor. Filozof Cornelius Castoriadis ise buna
inananların hala yanıldığını çünkü hak ve özgürlüklerin ortaya çıkmasının
kapitalizmin çıkarlarına aykırı olduğunu öne sürüyor [2]. Ona göre, başlangıçta bu haklar ve özgürlükler,
imtiyazsızların ve yanı sıra ortaya çıkan yeni özgür şehirlerin sakinlerinin
mücadelelerinde dile getiriliyordu. Dahası,
Castoriadis bu hak ve özgürlüklerin kapitalizmin "ruhuna",
Taylorist "en iyi yol" veya Max Weber'in "demir kafesi” gibi
sonraki taleplere nazaran uygun olmadığını not ediyor. Ekonomik piyasada
rekabetin gerekli ve siyasi karşılığının olabileceği fikirleri eşit derecede
yanlıştır. Castoriadis, kapitalizmin içsel eğilimini düşündüğümüzde,
kapitalizmin kapitalistler arasında tekel, oligopol veya ittifaklar ile sonuçlandığını
gördüğümüzü de ekliyor.
Gerçek şu
ki, demokrasinin, asıl doğrudan haliyle, kapitalizmin hiçbir ilgisi yoktur ve
aslında onunla çelişmektedir. ABD'nin kurucu babalarından biri olan James
Madison, demokrasilerin kişisel güvenlik veya mülkiyet hakkı ile uyumsuz
olduklarını söylerken bunun farkında gibi görünmektedir[3].
Eşitsizliğin bir itici gücü olarak
kapitalizm
Demokrasi, radikal politik bir eşitlik
sistemidir. Hannah Arendt demokrasiyi, tüm gönüllü vatandaşların hükümete
doğrudan katılmasına izin verirken sivil ve siyasi hakları garanti eden siyasal
bir sistem olarak tanımlamaktadır[4]. Siyaseti sosyal yaşamın her alanından
sorumlu tutar. Açıktır ki bugün sahip olduğumuz sistem bu değildir.
Öte yandan
kapitalizm, sosyal eşitsizliklere yol açan sosyal antagonizmaları besler ve
kapitalizmin savunucuları onu genellikle eşitsizliği insan doğasının doğal bir
yönü olduğundan hareketle açıkça savunur[5]. Bunu yaparken, ekonomiyi insan
etkileşiminin ayrı ve yüce bir alanı olarak yerleştirirler.
Kapitalist
bir ortamda, insanlar kaynaklar, uzay ve zaman rekabeti nedeniyle birbirleriyle
boy ölçüşürler. Bunlar sadece birbirleriyle rekabet eden ekonomik sınıflar
değil, aynı zamanda benzer sosyal çevreden insanlardır. Antagonizmanın olduğu
yerde de her zaman kazananlar ve kaybedenler vardır. Steven W. Thrasher, “gelir
eşitsizliği” olarak adlandırdığımız servetteki eşitsizliklerin tesadüf
olmadığını, proje gereği gerçekleştiği ve sistemin yapısal olarak en
alttakileri dezavantajlı hale getirdiği sonucuna varmaktadır. [6] Ayrıca,
araştırmacılar D. B. Krupp ve Thomas R. Cook, bir çalışmada sosyal
eşitsizliklerin serbest piyasa ekonomisinin temel taşı olan yerel rekabet[7]
tarafından güçlendirildiğini öne sürmektedir.
Antropolog
Jason Hickel, ekonomik eşitsizliklerin güç farklılıklarını nasıl yarattığını ve
güçlendirdiğini şu şekilde örneklemektedir: "Zenginlere
giden her ek dolar, güçlerine daha fazla katkıda bulunur ve ne kadar zengin
olurlarsa, o kadar fazla güç elde ederler. Niçin? Çünkü yeni para herhangi bir
ihtiyaç eşiğinden ne kadar uzak olursa, güç için o kadar fazla harcanabilir.
Gelir ve güç arasındaki ilişki aslında ters logaritmik bir ilişkidir. Ayrıca,
zenginin güce harcadığı fazla paranın fiyatları daha fazla arttıracağını ve
gücü yoksulların ulaşabileceği yerden daha uzağa iteceğini hesaba katmalıyız"[8].
Dahası,
kapitalizm genellikle bürokratik olmayan bir sistem olarak sunulmasına rağmen,
gerçekte, kesinlikle hiyerarşik olarak yukarıdan aşağı şekilde bir işlev görür.
İranlı sosyolog Jacob Rigi şöyle açıklıyor: "Emek hala kapalı alanlarda bölümlere ayrılmıştır ve sermaye
temsilcileri tarafından despotik olarak yönetilmektedir. Seçilmiş küçük bir
işçi grubu kısmi özerklikten yararlanabilirken, toplam işgücü süreçleri,
ayrılmış çalışanların çalışmalarını toplam bir işbirliğine dayalı çalışma
sürecine entegre eden yöneticiler tarafından merkezileştirilir. [ ... ]
Bireysel üreticiler görevlerini veya çalışmalarının hızını, zamanını ve yerini
seçmezler. Başka bir deyişle, iş süreci hem mekânsal hem de zamansal olarak
mikro bölgeselleştirilmiştir"[9].
Aslında,
bürokrasi kapitalizmin yükselişi ile güçlendirilmiştir. Sonrasında kapitalizm bürokratik
yapılara gerçekten çok bağımlı olmuş ve böylelikle bu yapıları beslemiştir. Örneğin
antropolog David Graeber, Kuralların Ütopyası’nda yaptığı araştırmada piyasa reformlarının, Reagan yönetiminde olduğu
gibi, her zaman toplam bürokratların sayısını artırdığını keşfetmiştir[10]. Sosyal ekolojist Murray Bookchin, 200 yıl önce Amerika
Birleşik Devletleri'nde sınırlı hükümet kavramıyla başladığımızı -hükümet
müdahalesinin neredeyse hiç olmaması- ve şimdi büyük bir yarı totaliter
hükümete sahip olduğumuzu iddia ederek bu eğilimin bir başka tarihi örneğine
işaret etmiştir.
Yukarıda
belirtildiği gibi, doğrudan demokrasi (demokrasinin tek gerçek biçimi olarak),
kapitalizmden tamamen farklı bir mantık izler. Bu, karar verme gücünü toplumun
tüm üyeleri arasında eşit olarak yeniden dağıtmayı amaçlayan politik bir
projedir. Bunu yaparken, vatandaşlar kamu taban örgütlenmesi kurumları
aracılığıyla tüm sosyal alanların yönetimini doğrudan üstlendikleri için, diğer
tüm eşitsizlik biçimlerine doğrudan saldırır. Rekabet yerine, işbirliğini ve
eşit katılımı ifade eder.
Noam Chomsky
bu çarpıcı farkın altını çiziyor: "demokrasi [
... ], toplumdaki merkezi kurumların halk kontrolü altında olması gerektiği
anlamına gelir. Şimdi, kapitalizm altında tanım gereği demokrasiye sahip
olamayız. Kapitalizm, toplumun merkezi kurumlarının prensipte otokratik kontrol
altında olduğu bir sistemdir. Bu nedenle, bir şirket ya da endüstri, eğer
politik olarak düşünürsek, faşisttir; yani, en üstte sıkı bir kontrole sahiptir
ve her seviyede sıkı bir itaat kurulmalıdır, küçük bir pazarlık ve küçük bir
karşılıklı özveri vardır, ancak otorite çizgisi tamamen açıktır. Siyasi faşizme
karşı olduğum gibi, ekonomik faşizme de karşıyım. Toplumun büyük kurumları,
katılımcıların ve toplulukların genel kontrolü altında olana kadar demokrasi
hakkında konuşmanın anlamsız olduğunu düşünüyorum"[12].
Doğrudan
demokrasi, tüm iktidarı tüm insanların eline eşit olarak yerleştirerek, sosyal
yaşamın farklı alanlarının ayrılmasını ortadan kaldırır. Yargı, yasama,
ekonomik, kültürel ve diğer konular, yetki verilmiş vatandaşlar tarafından
kamusal alanda tartışılmakta ve kararlaştırılmaktadır. Bunlar tüm sosyal
faaliyetlerinin kurallarına, normlarına ve sınırlarına toplu olarak karar veren
insanlardır ve çoğunluk gerekli gördüğü zaman değiştirilebilirler.
Bu düşünce
doğrultusunda Bookchin, demokrasinin ekonomiyi siyasallaştırdığını ve onu sivil
alana dağıttığını öne sürer[13]. Demokratik projede, Bookchin'e
göre "mülkiyet", özgürlükçü kurumsal çerçevenin maddi bir bileşeni
olarak komünle, daha doğrusu daha büyük bir bütünün parçası olan ve mesleki
olarak konumlandırılmış çıkar gruplarından ziyade vatandaşça kontrol edilen meclisle
bütünleştirilir[14].
Her ikisi
de ekonominin siyasetten ayrılmasını ima eden ”kamulaştırma” ve ”özelleştirme”
gibi iktisadi kavramların aksine, doğrudan demokrasi, ekonomik faaliyetlerin
(diğer tüm sosyal alanlarla birlikte) öz yönetimin siyasi kurumlarına boyun eğdirilmesini
geliştirir. Bookchin'e göre, ekonomi ”iş”, “pazar”, kapitalist, “işçi
kontrollü” işletmeler gibi şeylerle kelimenin tam anlamıyla bir ekonomi
olmaktan çıkarılır
buna karşılık yüz yüze meclislerdeki vatandaşlar, ekonomiyi kamusal alanın bir yönü olarak özümser[15]. Bunu takip
ederek, doğrudan demokrasi projesinde ekonominin "belediyeciliğinden"
bahsetmek daha uygun olacaktır.
Sonuç
Demokrasinin,
gerçek anlamıyla, diğer sosyal sistemlerde kullanılabilecek basit bir yöntemden
çok daha fazlası olduğunu anlamalıyız. Arada bir referandum yapmak, iktidarın
ulus devletler ve/veya kapitalist piyasalar aracılığıyla toplumdan ayrılmasını
korurken, bir rejimi daha demokratik hale getirmez. Daha insancıl bir yüz
verebilir, ancak yine de bir oligarşi (küçük bir azınlık tarafından yönetilen
toplum) olarak kalır.
Merkezi ve
bürokratik varlıklar olduğu sürece, ideolojik örtülerinden bağımsız olarak,
demokrasiden konuşamayız. Sadece insanlar — demos olarak — kendilerini
güçlendirdiklerinde ve kolektif birlikte varlıklarını kendi kendine kurmaya
başladıklarında, demokratik bir toplumun tohumlarını görmeye başlayabiliriz.
Castoriadis'in
önerdiği gibi; "görev
içindeki rotasyon, demarşi, siyasetin bütününce, seçimler ve halk mahkemeleri
tarafından müzakere edildikten sonra karar verme, yalnızca herkesin kamusal
sorumlulukları üstlenmek için eşit kapasiteye sahip olduğu varsayımına
dayanmaz: bu yöntemlerin kendileri karşılıklı yetenekleri kullanmayı - ve
dolayısıyla hepsini geliştirmeyi - ve böylece siyasi eşitlik postulatını o
toplumun etkili gerçekliğine mümkün olduğunca yakın hale getirmeyi amaçlayan
siyasi bir eğitim sürecinin parçalarıdır,
aktif bir paideia’dır"[16].
Demokrasiyi
bütünsel bir proje olarak kabul ettiğimiz takdirde, bunun kapitalist ilişkiler
ve devlet yönetimi ile yalnızca uyumsuz olmadığını, aynı zamanda bunların
tamamen ortadan kaldırılmaları gerektirdiğini anlayabiliriz. Prof. Dr. Wolgang Merkel'in
sonucuna göre; "kapitalizm ve demokrasi farklı mantıkları izler: bir yandan
eşitsiz dağıtılmış mülkiyet hakları, diğer tarafta eşit sivil ve siyasi
haklar; kapitalizm içindeki kâr odaklı
ticarete karşıt demokrasi içindeki ortak iyi arayışı; demokratik siyaset
içindeki tartışma, uzlaşma ve çoğunluk kararına karşı yöneticiler ve sermaye
sahipleri tarafından yapılan hiyerarşik karar verme" [17].
21.yüzyılın
demokrasi ya da barbarlık seçimini yapmak kolektif olarak hepimize kalmıştır.
Kaynakça
Yorumlar
Yorum Gönder