Modern devlet bulunduğu her yerde demokrasi
iddiasını kendisiyle beraber taşır. Fakat demokrasi kavramı, kullananın siyasal
konumuna göre birçok farklı anlama gelebilen kaygan bir kavramdır. Burada konuyu
anlaşılır bir şekilde ele alabilmek için demokrasinin ortaya çıkış koşullarına
bakılmalıdır; bunun için devlete bakmak gerekir. Devlet, var olduğu her haliyle
toplumun sınıfsal yarılmasına işaret eder. Sınıflara bölünmüş durumda olan
toplumun, ondan ayrışmış bir kamu gücüyle; zor ve rıza yoluyla bir arada
tutulması işlevi devletin asli işlevi olarak görünür (Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni, 2019: 120). Bu
bağlamda devlet, iktidardan ayrı olarak, onun icrasının bir merkezi olarak
örgütlenir fakat iktidar ilişkileri her durumda devlet iktidarının alanını
aşmaktadır. Devlet, iktidarın merkezîleşip tekrar dağıldığı bir üs işlevi
görür. Ancak iktidardan devleti türetemeyiz, iktidarların belirli çelişkilerde
yoğunlaşmasıyla ve örgütlenmesiyle devlet, sınıflılığın çelişkisinden örgensel
olarak ortaya çıkar. Kendi başlarına dağınık iktidarlar, belirli bir özgül
yoğunlaşma derecesinde örgütlenmedikçe gelişkin bir toplumsallık oluşturmazlar.
Toplumsallığın oluşturulması bu iktidarın, merkezi bir seçici dönüştürülüşüyle
bağlantılıdır. Bu işlevi devlet üstlenir, ancak devlet olarak üstlenmez;
üstlendiği için devlettir. Burada devlet dediğimizde bir kere belirlenmiş ve sabitlenmiş
işlevler arasında kısıtlı bir kurumdan değil, her toplumsal formasyonda farklı
özgül yoğunlaşma biçimlerine sahip olan bir aygıttan bahsetmekteyiz.
Devlet bütün işlevleriyle sınıflı topluma
özgülenmiştir.[1] Bu
açıdan sınıfların var olduğu her koşulda devlet, sınıfların iradesinin dışında
var olmayı sürdürür. Egemen sınıflar, genel çıkarının toplumsal olarak
örgütlenmesi işlevini devletsiz yerine getiremez. Bununla birlikte, “Burjuva-kapitalist
dünyada hüküm süren rekabet ilkesi, (…), siyasal iktidarın tekil girişimciye
(iktidarın büyük toprak sahibine bağlı olduğu feodalizmde olduğu gibi) bağlanmasına
hiçbir biçimde izin vermez” (Paşukanis, Genel
Hukuk Teorisi ve Marksizm, 2002: 145). Bu sebeple modern devlet, onu
zapt etmiş olanın istek ve arzularının basit bir hizmetkarı olamaz. Çünkü
örgensel ortaya çıkışıyla damgalanmış bir varlık kazanır.
Bu betimleyici ve zorunluluktan şematik anlatı
içinde devlet[2],
egemen olarak örgütlenmiş olan sınıfın müzakere edilemez çıkarları üzerinden
yükselir.[3]
Bu müzakere edilemez çıkarlar son kertede zor yoluyla korunması gereken
çıkarları oluştururlar. Ancak bu çıkarların her özgül devlet için
farklılaştığını, sonuçta sınıflılığa gönderse de birçok farklı belirleyenin
olacağını da hesaba katmak gerekir. Burada devleti incelemek açısından
perspektifi genişleterek yeniden düşündürtecek bir ek yapmak zorundayız: “Kadın
cinsinin tarihsel yenilgisinden” 20. Yüzyıla kadar tartışmaya dahi açılmayan,
kamusal işlerin kadın cinsine karşı kapatılması durumu devletin özgün
varlığında kristalleşir. Kamusal bir iş olarak devlet ve siyaset, birçok farklı
formunda da kadınlara kapalı olmasıyla kendini var eder. Örneğin, birçok farklı
formda olmasıyla birlikte, nüfus kontrolü, kadının iş gücüne katılımının
niteliği ve niceliğindeki dalgalanmalar, bütün devletlerde kadınlar üzerindeki
işlemlerin, kadın bedenin inşasının kadına kapalı kamusal alanda inşasını
gösterir.[4]
Kadınlar ve Faşizmin Geçişi’nde Macchiocchi önemli değerlendirmelerde
bulunmuştur. Makale boyunca İtalyan faşizminin
kadınlar üzerindeki çalışmaları ve propagandaları incelemiş, faşizmin
kadınlarla ilişkileniş biçimini tartışmıştır. Kadınların işgücü olarak
istihdamının ve makinelerin işsizliğe sebep olduğu, kadınların kuluçka makinesi
olması gerektiği gibi fikirler bütün siyasal sistemler için de şöyle ya da
böyle ortaklaşılmış şeylerdir. Kutsal analık görevleri, vatanın çocuklara ve
dolayısıyla kahraman annelere duyduğu ihtiyaç, savaş sırasında kadınların
istihdamının artması ve savaşın hemen sonunda kadın istihdamının tekrar diplere
itilmeye çalışılması bunun önemli kanıtlarındandır.
Yadsımadan çıkış yaparak yadsımanın yadsımasını
onaylıyorum ve diyalektike varıyorum: tarihi
yapanlar kadınlardır;(vya) çünkü kadınların durumalışları türün
işleyişini bile etkilemektedir, çünkü kadınlar toplumsal-siyasal dokunun her
zaman en duyarlı yerinde bulunmakta, ve üstünde toplumun girişim yaptığı,
yenildiği, yendiği cephenin örtüsünü başkalarından daha iyi kaldırmaktadırlar
(halk içinde kadın sezgisinden söz edilmez mi?) (Macchiocchi, Faşizmin
Analizi, 1979: 118).
Bu nokta kuramsal analizin sonunda eklenecek bir
ek olarak değil, kuramsal analizi başından sonuna kat edecek şekilde
anlaşılmalıdır. Çünkü kadın cinsinin tarihsel yenilgisi, tarihsel ve toplumsal
olarak bütün çelişkileri kat eder. Doğal olarak demokrasi değerlendirmesi
açıkça kadınlara kapalı kamusal alandaki siyasal tartışma olması yönüyle de
düşünülmelidir. Bu doğrudan veya dolaylı biçimlerde tarihsel olarak kendini
ortaya koymaktadır.[5] Bu
betimleyici anlatımdan sonra, demokrasinin verili tarihsellikte gerçekleştiğinin
hesaba katılmasıyla, devletli toplumlardan ayrı düşünülmesi imkânsız bir şey
olarak görünmektedir. Demokrasi yine devletliliğin etkisi altında, egemen
sınıfların, toplumla çatışan çıkarlarının korunmasının yöntemlerinden
birisidir. Doğal olarak her demokrasi bir diktatörlüğün üstünde yükselir. Bu
sebeple demokratik formun sınırları, düşünülen özgül devletin müzakere edilemez
çıkarlarıyla kısıtlıdır.[6]
Ancak bir azınlığın diktatörlüğü, onların
çıkarlarında sınırlanan bir demokrasidense bir çoğunluğun diktatörlüğü ve
onların çıkarlarında sınırlanan bir demokrasi polemiksel anlamda gerçek bir
demokrasidir. Devletli toplum tarihsel betimleyici bir kavram olarak bir
azınlık çıkarları diktatörlüğüne işaret eder (azınlıktan kastımız sayısal
azınlıktır. Erkekliğin[7],
köle sahiplerinin, aristokratların, burjuvaların, bürokratların diktatörlüğü
vb.). Ancak devletli toplum tanımının burada kritik önemi devrimin yapıldığı
ülkelerde de partiyle bütünleşmiş devletin, “kapitalist yolcuların” merkez üssü
olmasıdır. Bu bakımdan devletli toplum tanımının her toplumsal formasyon
açısından özgün sınırları olacağını tanımak, her üretim tarzında yüklendiği
işlevin farklılıklarını görmek önemlidir. Devletli toplum tanımıyla dikkat
çekilen bu sorun karşısına da devletli topluma karşı mücadeleci bir demokratik
toplum koyar (Bu demokratik toplumun iç hegemonya tartışmasını şimdilik bir
kenara koyuyoruz, önemsiz olduğundan değil hayli önemli olduğundan.). Fakat bu
mücadelecilik hayli geniş anlamlıdır ve çok farklı formlara bürünebilir. Eleştiri,
ikna mekanizmalarından tutalım da şiddetli çarpışmalara kadar farklı yolları
izleyebilecektir.
Devletli Toplum-Demokratik Toplum ilişkilerinin
en sarih kavranabileceği yer[8]
yine devletin ezilen sınıflarca ele geçirilmiş olduğu aşamadır. Çünkü bu halde
devlet, teorik olarak, demokratik toplum olarak anılan kesimler lehine devamlı
sınırlandırılmak istenmektedir. Ancak demokratik toplum kavramının açıklığa kavuşturulması
gereklidir. Bu fikir, demokrasinin, kitlesel demokrasi olarak, devletin
demokrasisinin (yukarıda anılan demokrasi kavramıyla işaret edilen
demokrasinin) karşıtı olarak kurulmasından yola çıkılmasıyla anlaşılabilir bir
fikirdir, devletle demokrasiyi radikal bir biçimde birbirinden ayrıştırmayı
gerektirir. Bu teorik ayrıştırmanın, yaratacağı kuramsal maraza işaret
etmeliyiz; çünkü devlete
karşı demokrasiyi son kertede komünal kolektiviteye gönderecek biçimde
kurgulamazsak, devletli demokrasinin sınırlarını aşmanın mümkün olmayacağını
görmek gereklidir. Zira devlette merkezileşmiş bir demokrasi güvencesinin
icrası, giderek politik olandan teknik olana dönüşme riski taşır. Bu sebeple
kitlesel demokrasinin komünal olana içkinleştirilmesi, halk içindeki
çelişkilerin kolektivite içinde çözümlenmesi yoluyla politik olanı devlet
tekniğinden kurtarmanın olanağı düşünülebilir. Geçiş süreci boyunca çelişen
genel çıkarların uygulanabilmesi, reddiyeci kesim üzerinde uygulanacak ya da
uygulanması tehdidi olacak bir kamu gücü gerektirmektedir. Burada tikel
çıkarlar çatışmasından değil, genel olarak toplumsallığın henüz sınıflı olduğu
aşamaya işaret eder bir biçimde, genel sınıfsal çıkardan bahsettiğimizi
unutmamalıyız. Egemenlerin ya da devrik egemenlerin ilişkilerinin tasfiyesi de muzaffer
ezilenlerin -geçmişe göre hedefi dar da olsa- bir kamu gücü kullanmasını
gerektirecektir.
Daha yakından bakıldığında devrim sonrası sınıf çelişkisinin
bağrında da sermaye ilişkisinin yattığı görülecektir. Üretim araçları üzerindeki
hukuki mülkiyetin lağvedilmesi otomatik olarak bu ilişkiyi ortadan kaldırmaz.
“Bir kimse, toplumsal servet üzerinde nesnel olarak denetim sağlayarak ‘şeflik’
yapabildiği müddetçe, üretim araçlarının hukuki mülkiyetine sahip olmasa bile,
değişen derecelerde, sermayenin esas sahibi olabilir.” (Engst, Mao Döneminde
Çin’de Sınıf Mücadelesi, 2020: 87). Buradan yola çıkarak özcü kavrayışlar
karşısında tanımların yapısal nesnelliklere işaret ettiğinin üzerinde ısrarla
durulmalıdır. Örneğin, burjuvazinin fiziki yenilgisiyle onun sermaye ilişkisi
olarak yenilgisi arasındaki ayrımı doğru olarak ortaya koyamazsak, devletin
burjuva unsurlar yaratarak var olmayı sürdürmesini anlamakta güçlük çekeriz. Devlette
yaşanan güç birikmesi ve sınıfların yeni mevzilenmesi, mücadelenin yeni bir
formda kendini sürdürmesi anlamına gelir. En nihayetinde sınıfların ortadan
kaldırılması hedefi, mülkiyetin hukuki biçiminin kaldırılmasıyla gerçekleşmez;
sermaye ilişkisinin ve ondan türeyen egemenlik-iktidar ilişkilerinin ortadan kaldırılması
gereklidir. Bu ise devletin giderek toplumsal
hayat içerisindeki varlığını sınırlandırmak ve bu anlamda komünist
devletsizliğin adımlarını atmak olarak anlaşılmalıdır.
Peki, nasıl oluyor da
“proletarya diktatörlüğü” olan devlet biçimleri bir avuç “revizyonist” ve
“kapitalist yolcunun” gücü ele geçirmesiyle hızla zıddına dönüşüyor? Genellikle
yapılan açıklamaların bir darbe ya da revizyonist yöneticilerin manipülasyon
yoluyla devrim yapmış kitleleri arkalarına takması çevresinde dolaştığını
görüyoruz. Bu noktada ÇHC deneyimini ve BPKD’yi dışarıda tuttuğumuzu, BPKD’nin
de sınıf mücadelesinin bir biçimi olarak kavranmasının ileri bir adım olduğunu
teslim ettiğimizi belirtmemiz gerekli. Zira BPKD kitlesel demokrasiyle, devlet
konfigürasyonundaki demokrasinin de çarpıştığı bir düzleme işaret eder. Diğer
taraftan gördüğümüz şey “revizyonistlerin” devlet aygıtındaki konumlarıdır. Devletli
Toplum eleştirisinin katkısı bunun kişilerden değil de aygıtlardan kaynaklı bir
sorun olduğuna işaret etmesidir ve bu yeni toplumda sınıf mücadelesinin de bir
uğrağıdır. Özcü olmamak kaydıyla devlete ilişkin çözümlemeler için Paşukanis’in
hukuk çözümlemesinden mülhem adımlar atmanın bu eleştirilerle çelişmeyeceğini
görmek mümkündür. Proletaryanın nasıl hukuku olamıyorsa, burjuva hukukun
biçimsel formlarının belirli red ve revizyonlara tabi tutulması yoluyla hukukun
sönümlenmesine dönük mücadelenin bir parçası olarak algılanıyorsa; devlet
aygıtı için de bu yorumu yapabiliriz. Zira proletarya diktatörlüğünden, modern
devletin işlevlerini sürdürmek değil, onun sönümlenmesi için onun üzerinde de
uygulanması gereken diktatörlüğü anlamak daha sağlıklı bir çözümleme olanağı
sağlamaktadır.
Devlet, modern devlet formuyla kazandığı güçlü
işlevini, sınıfların ortadan kalkması yönünde işletme görevi olarak yerine
getiremez. Bu sebeple Marx ve Engels devlet aygıtının ele geçirilmesi değil
parçalanmasını ve yerine yeni tipte bir aygıtın konmasını önermiştir. Bu yeni tipte
aygıt yine devletin bazı işlevlerini üstlenirken, toplumun düzenlenmesi
fonksiyonlarından giderek arındırılması gereken bir aygıttır, sönümlenmek üzere
örgütlenmiş bir aygıt. Ancak bu, bahsi geçen aygıtta yoğunlaşmış kadroların
inisiyatifinde gelişecek bir süreç olarak düşünülemez. Bu sebeple bu yeni tipte
aygıt, özyönetim aygıtlarıyla kuşatılmalı ve üretim ilişkilerinin dönüşümü
sürecini, merkezi siyasal aygıttan devralma mücadelesi olarak sürdürmelidir.
Doğal olarak proletarya diktatörlüğünde de sınıf mücadelesi çok yönlü
biçimlerde sürer. Bu mücadele burjuvaziye karşı olduğu kadar, burjuva toplumdan
komünizme geçiş için, bütün doğum lekelerine karşı mücadele şeklini alır.
[1]
“Sadece bir eksik kalmıştı: (…); başlangıç aşamasındaki bir olgu olan toplumun
sınıflara bölünmesini ebedîleştirmekle kalmayan, aynı zamanda mülk sahibi
sınıfın mülk sahibi olmayanları sömürme hakkını ve bu sınıfın onlar
üzerindekini egemenliğini ebedîleştiren bir kurum. Ve bu kurum geldi. Devlet
icat edildi. (vya)” (Engels, 2019: 135).
[2]
Devletle ilgili kuramsal soruları ve betimleyici anlatımı açıklamak tartışmanın
kendisi için anlamlıdır ve bu sebeple şematik de olsa ortaya konması
zorunludur. Ama bir kere bunu ekledikten sonra şunu da belirtmek gerekir; bütün
tarihi kat eden genel bir devlet teorisi yoktur. Bu önemli bir kuramsal ayrıma
işaret etmektedir; devlet denen siyasal uzam her üretim tarzı için farklı
şekillerde vardır. Modern devletin, kendisinden önceki devletten izler
taşımadığı anlamında değil, onun teorik olarak tek net devlet biçimi olması
anlamındadır. “Sömürü ilişkisi, “bağımsız” ve
“eşit” meta sahibi iki taraf arasındaki bir ilişki, işçinin emek gücünü sattığı
ve kapitalistin de bunu satın aldığı bir ilişki şeklinde gerçekleştiği oranda
sınıfın siyasal iktidarı, kamusal iktidar biçimini kazanır.” (Paşukanis, 2002:
145).
[3] “Marksizm-Leninizm
diktatörlük dediğinde hâkim sınıfsal çıkarla bütünleşmiş mutlak bir devlet
iktidarını kasteder.” (Yelkenci, Marksist Devlet ve Hukuk Teorisi,
2013: 86-87)
[4] “Yani devletin kadınlara yönelik baskı ve şiddet
politikalarını sadece sınıflar mücadelesinin şekillendirdiği devlet biçiminin
bir sonucu/türevi olarak okumak hale geçerli bir analiz biçimi mi
tartışılabilir. Çünkü AKP sonrasında da bu boyutta olmasa da patriyarkanın
devlet eliyle feminist mücadelenin kazanımlarına yönelik saldırıları
sürecektir. Bu anlamıyla patriyarkal otoriterizm en doğru kavramlaştırma
olmayabilir ama patriyarkanın kendini örgütlemesinin ve korumasının bir
zemini/kurumu olarak devlet başlığının feminist mücadelenin analiz ve siyaset
üretme alanlarından biri haline gelmesi gerekiyor” Osmanağaloğlu, H. (2020, Ekim 31). “Erkek Devlet” Biçimi: Patriarkal
Otoriterizm?”, Yeni Yaşam Kadın Eki Web Sitesi;
https://yeniyasamgazetesi2.com/kadineki/detay/erkek-devlet-bicimi-patriyarkal-otoriterizm/
[5] Devletsiz
toplumun kuramlaştırılması için kadın özgürlüğünün ön şart olarak görülmesi
boşuna değildir. Abdullah Öcalan’ın kadın özgürlüğüne dair çözümlemeleriyle
demokratik topluma ilişkin çözümlemelerinin koşut ilerlemesi önemli bir işaret
bu konuya dair.
[6] Maalesef
Türkiye Solu içerisinde de hakim ve dar bir anlayış olarak yer edinen
“proletaryanın tek tip devleti” fikrinin karşısına Lenin’i koymak iyi olacak; “Kapitalizmden
komünizme geçiş hiç kuşkusuz ortaya muazzam bir çokluk ve çeşitlilikte siyasal
biçim çıkarmak zorunda olacak, ama öz ister istemez aynı kalacak: proletarya
diktatörlüğü.” (Lenin, Devlet ve Devrim,
2015: 52).
[7]
Özellikle erkekliğin diyerek azınlığın içine kattık çünkü; erkeklik genel
bağlamda bir çoğunluk-azınlık karşılaştırması içerisinden ele alınamaz. Ama bir
toplumsal güç olarak erkeklik, başkaca erkekler üzerinde de hegemonik bir
konuma sahip eril azınlığın gücüdür. Ancak hemen eklenmeli ki; bu diğer
erkeklerin erilliğini bilinçsiz bir “eril faillik”e indirmez. Dağınık
iktidarların bilinçli/bilinçsiz icracısı olmak kimseyi bu konuda sistemin
mağduru kılmaz.
[8] Burada
Devletli Toplum-Demokratik Toplum ilişkisine dair açıklamamız konu bağlamında
dar kalmaktadır. Çünkü bahsi geçen ilişki aslında salt anlamıyla bir dışarılık
taşımamaktadır. Tarihin belirli anlarında mekânsal dışarılık taşısa da, iç içe
geçtiği dönemlerin var olduğunu, burjuva toplumsallığında genellikle de iç içe
geçtiğini teslim etmeliyiz. Bu görece karmaşık kavramsallaştırmanın sarih bir
açıklaması yazıyı hayli aşacağı için şimdilik dar açıklamadan hareket
edilmektedir.
Yorumlar
Yorum Gönder